Herstel met de maatschappij: participatie

Huis van Herstel Twente begeleidt deelnemers bij hun resocialisatie en re-integratie door hen tijdens detentie al geleidelijk weer te laten deelnemen aan de samenleving.

Waarom is dit belangrijk?

Wanneer iemand een misdrijf pleegt en gedetineerd raakt, verliest diegene niet alleen zijn vrijheid, maar vaak ook het vertrouwen en de verbinding met de samenleving. Aan het einde van een detentieperiode rijst dan de vraag: hoe kan een ex-gedetineerde opnieuw een plek vinden in de maatschappij en weer toekomstperspectief ervaren? Hoe ervaart iemand opnieuw burgerschap, als hij langdurig buiten de samenleving heeft gestaan en daarna juist in diezelfde maatschappij weer moet functioneren?

Het antwoord ligt in herstel, een proces dat zowel de gedetineerde als de samenleving aangaat.

Verantwoordelijkheid nemen, kansen krijgen

Herstel betekent meer dan het uitzitten van een straf. Het vraagt om verantwoordelijkheid te nemen voor het eigen handelen en actief te werken aan het verkleinen van de kans op herhaling. Het uitgangspunt is dat iemand opnieuw kan bijdragen aan de maatschappij.

Binnen het Huis van Herstel Twente doen we dit onder andere door deelnemers toe te leiden naar deelname aan de arbeidsmarkt. Ook het verkrijgen van passende huisvesting is een belangrijke factor voor stabiliteit. (Voor meer over dit thema, zie Element 4: Krachtgericht werken met betrekking tot wonen, werk, relaties, opleiding en financiën.)

Deelname aan de arbeidsmarkt heeft een tweeledig effect. De deelnemer krijgt weer een eigen inkomen en stabiliteit, en hij draagt bij aan de maatschappij en economie door te werken, belasting te betalen en weer als volwaardig burger mee te doen. Voor de samenleving betekent dit: kansen bieden. Zonder toegang tot werk, huisvesting en begeleiding blijft herstel uit, en groeit de kans op terugval in oude patronen. Van werkgevers vraagt dit soms flexibiliteit, maar ook de bereidheid om van betekenis te zijn in een re-integratieproces.

Een praktijkvoorbeeld

Een deelnemer vond via het Huis van Herstel een nieuwe werkgever, maar had moeite om het werkritme en de structuur na een lange detentie weer op te pakken. Hij kreeg daarom een buddy op de werkvloer, iemand met wie hij even kon praten of samen een rookpauze kon nemen wanneer de prikkels te veel werden.

De rol van de mentor bleek hierbij essentieel. Door samen duidelijke afspraken te maken met de werkgever werd het mogelijk om stap voor stap weer een arbeidsritme op te bouwen. Inmiddels heeft deze deelnemer een vast contract.

Dit voorbeeld laat zien hoe belangrijk de steun van de maatschappij en hulpbronnen is voor een succesvolle re-integratie. Ook herstel in het eigen milieu, dat uiteindelijk het stokje overneemt, is hierbij van groot belang.

Herstel in het gezin

Participatie zien we ook terug in de rol binnen het gezin. Voor deelnemers die vader zijn, betekent herstel vaak ook weer een plek innemen in het gezin, zowel emotioneel als praktisch.

Door deze rol langzaam uit te bouwen en stapsgewijs meer thuis aanwezig te zijn, groeit de deelnemer weer in zijn verantwoordelijkheden. Een deelnemer ging bijvoorbeeld tijdens kortdurend verlof op dinsdagmiddag met zijn zoontje naar zwemles, zodat zijn vrouw kon blijven werken. Op deze manier oefent hij met de dagelijkse routine thuis en groeit hij terug in zijn rol als ouder.

Dit is een krachtig voorbeeld van herstel in het eigen systeem. (Lees meer over het belang van ‘ingroeien’ in Element 3: Het gewone leven ervaren.)

Re-integratieverlof: stapsgewijs meedoen

De deelnemers van het Huis van Herstel Twente bouwen hun vrijheid en zelfstandigheid geleidelijk op. Ze hebben zelf de regie bij het opstellen van hun verlofplan, maar krijgen ondersteuning om dit verantwoord en haalbaar te maken.

Deze stapsgewijze aanpak zorgt ervoor dat deelnemers langzaam wennen aan het meedoen in de samenleving en dat hun netwerk kan wennen aan hun terugkeer. Onderzoek wijst uit dat dit geleidelijke ingroeien de kans op succesvolle participatie aanzienlijk vergroot. (Lees meer hierover in Element 10: Fasemodel in relatie tot re-integratie en vrijheden).

Herstel met de buurt

Veel deelnemers keren terug naar hun oorspronkelijke woonplaats, soms zelfs naar hetzelfde huis. De buurt is vaak op de hoogte van hun verleden, waardoor herstel ook hier begint met bewust contact maken.

Door verlof door te brengen op het thuisadres groeit de zichtbaarheid en ontstaat ruimte voor nieuwe verbindingen. Dit helpt bij het herstellen van vertrouwen en het doorbreken van stigma’s rondom ex-gedetineerden.

Een deelnemer ging bijvoorbeeld voor het eerst op verlof bij zijn ouders, maar zijn broer, die op hetzelfde adres woonde, had het contact verbroken na het delict. De mentor begeleidde het eerste bezoek en bemiddelde in een gesprek tussen de deelnemer, zijn ouders en zijn broer. Het gesprek hielp om de wrok weg te nemen en voorzichtig weer contact op te bouwen.

Vertrouwen komt immers te voet en gaat te paard. Zulke processen vragen zorgvuldigheid, geduld en tijd.

Aandacht voor risico’s

Na detentie hebben sommige deelnemers geen bijzondere voorwaarden meer, anderen wel, zoals een meldplicht, locatieverbod of enkelband. Wanneer deze voorwaarden vervallen, moet de deelnemer weer volledig zelfstandig functioneren als burger.

Zoals ieder mens hebben ook ex-deelnemers sterke kanten en kwetsbaarheden. Een stabiele terugkeer valt of staat met een goede voorbereiding op mogelijke risico’s. Daarom worden in de uitstroomfase afspraken gemaakt om terugval te voorkomen. Er wordt een lijst opgesteld met contact- en vertrouwenspersonen en waar nodig vindt een risicotaxatie plaats.

In het laatste trajectgesprek wordt het actieplan nog één keer besproken. Zaken zoals verzekeringen, overdracht naar reclassering of woonbegeleiding en nazorg worden geregeld. Ook de nazorgcoördinator van de gemeente is hierbij aanwezig, zodat alle partijen goed op de hoogte zijn van het hersteltraject en passende vervolgafspraken kunnen maken.

Familieleden worden aangemoedigd om hierbij aanwezig te zijn, zodat het herstelproces breed gedragen wordt. Zo ontstaat een stevig netwerk dat signalen van risico’s of afglijding tijdig kan opvangen.

Herstel is een gezamenlijke opgave

Herstel is geen eenzijdige actie, maar een allesomvattend proces. Het vraagt moed van de deelnemer om verantwoordelijkheid te nemen, fouten onder ogen te zien en te werken aan verandering. En het vraagt ruimte van de samenleving om tweede kansen te bieden, vertrouwen te herstellen en ondersteuning te bieden bij de terugkeer.

Het oefenen met burgerschap, fouten mogen maken en gesteund worden door mentoren en behandelaren in deze kwetsbare fase blijkt van grote waarde.

Systeemgericht werken en de terugkeer naar de maatschappij voorbereiden in de maatschappij vormen daarom de kern van de succesformule van het Huis van Herstel Twente.

Emily Nurgel , Reclasseringswerker Tactus (intern)